Kila enzi imezaa viongozi wake—na kila kiongozi aliwahi kuwa jibu sahihi kwa maswali ya wakati wake. Dunia iliwashuhudia Firauni wa Misri wakijenga ustaarabu wa Nile; Nebukadneza akiinua Babeli; Confucius akichonga falsafa ya Mashariki; Socrates, Plato na Aristotle wakisuka misingi ya fikra za Magharibi; Cleopatra akigeuza diplomasia kuwa nguvu; Augustus Caesar akiunda dola la kirumi; Mansa Musa akifanya Mali kuwa kitovu cha utajiri wa karne ya 14; Imhotep akiunganisha tiba, usanifu na sayansi katika ustaarabu wa Afrika.
Sio hao tu, alikuwepo Ibn Khaldun akibuni misingi ya sosholojia; Leonardo da Vinci akifanya sanaa iwe sayansi na sayansi iwe sanaa; Newton akifungua mlango wa fizikia ya kisasa; Einstein akivunja kanuni za muda na nafasi; Mandela akigeuza msamaha kuwa nguvu ya taifa; Wangari Maathai akifanya mazingira kuwa siasa; Steve Jobs akifanya simu kuwa ulimwengu; na Elon Musk akifanya anga kuwa sokoni.
Lakini ukweli mmoja unawahusu wote: walikuwa mashujaa wa majira yao. Walikuwa na jicho la kuona misukosuko iliyojitokeza katika nyakati zao—na ulimwengu uliwafuata kwa sababu walielewa kinachoendelea. Ustaarabu wa Nile ulisimama kwa karne 30 kwa sababu ulimwengu wa wakati huo ulihitaji teknolojia ya kilimo cha umwagiliaji na mfumo wa urasimu uliokuwa thabiti. Babeli ilipaa kwa sababu enzi yake ilihitaji hesabu za nyota, kodi na jeshi.
Ugiriki iling’ara kwa sababu enzi ya maswali ilizaa wanafalsafa. Roma ilitawala kwa sababu dunia ilihitaji barabara, sheria na sarafu ya pamoja. Uislamu wa karne ya 7–13 ulipaa kwa sababu dunia ilihitaji maarifa, tiba, hisabati na biashara. Mapinduzi ya Viwanda ya karne ya 18–19 yalimtukuza mfanyabiashara na mbunifu. Karne ya 20 ilimtukuza mwanasiasa wa kitaifa. Karne ya 21 inamtukuza mbunifu wa teknolojia, msimamizi wa data, na kiongozi mwenye uwezo wa kusoma mabadiliko ya dunia kwa kasi ya mwanga.
Lakini kwa nini ustaarabu huu ulianguka? Si kwa sababu viongozi walikuwa dhaifu—la hasha. Roma haikuanguka kwa sababu haikuwa na majeshi; ilishindwa kwa sababu haikuelewa kuwa dunia inaingia katika enzi ya uhamaji wa makabila (Migration Period). Dola ya Ottoman haikufa kwa ukosefu wa wapiganaji bali kwa kushindwa kushindana katika mapinduzi ya viwanda. Mali haikuanguka kwa sababu haikuwa tajiri—lakini dunia ilihama kutoka biashara ya misafara kwenda biashara ya baharini. Uingereza haikupoteza ufalme wa dunia kwa upungufu wa akili, bali dunia ilihama kutoka nguvu za meli kwenda nguvu za viwanda, kisha nguvu za kifedha.
Kila anguko ni ushahidi kuwa uongozi haupigwi na uwezo wa mtu binafsi, bali muunganiko wa kiongozi na majira ya dunia. Kama alivyoandika Arnold Toynbee katika A Study of History, ustaarabu hufa pale ambapo hautoi viongozi wanaoweza kuitikia changamoto mpya za enzi mpya. Hili si historia tu—ni ukweli wa sasa.
Viongozi wa biashara kama Kodak, Nokia, BlackBerry walikuwa majitu ya karne zao. Lakini walipuuza kubadilika kwa majira ya kiteknolojia. IBM, Microsoft, Apple, Google, Meta, Alibaba, Tencent—walipaa kwa sababu waliisoma dunia mapema kuliko wengine.
Kampuni 88% zilizokuwa kwenye S&P 500 mwaka 1955 hazipo tena (kulingana na Standard & Poor’s). Sio kwa sababu zilikuwa dhaifu, bali nyakati zilihama. Katika uongozi wa mataifa, walioweza kuinuka baada ya vita—Japan, Korea Kusini, Singapore—walifanikiwa kwa sababu waliitambua enzi ya viwanda na soko huria mapema. Vietnam ilipaa kwa kuisoma enzi ya utengenezaji wa gharama ndogo na mauzo ya nje.
China ilipaa kwa kuisoma enzi ya utandawazi na soko la ndani lenye watu bilioni 1.4.
India inapaa kwa kuisoma enzi ya dijitali, huduma, AI na wingi wa vijana.
Kwa Afrika, tuliongozwa na kizazi cha uhuru katika enzi za ukoloni wa kiuchumi kilichohitaji ujasiri wa kisiasa: Nkrumah, Nyerere, Kenyatta, Senghor, Mandela, Kaunda, Machel, Lumumba. Walikuwa mashujaa wa nyakati zao—enzi ya kupigania kuwepo kwa taifa. Kizazi kilichofuata kilikabili majira ya mageuzi ya kiuchumi: Meles Zenawi, Paul Kagame, John Magufuli—waliingia kwenye enzi ya miundombinu, utulivu, nidhamu ya soko na utawala wa matokeo. Lakini sasa dunia inaingia kwenye majira mapya kabisa—majira ya nguvu za data, AI, uzalishaji wa kidijitali, ‘friend-shoring’, siasa za vizazi, uchumi wa tabaka la vijana, na mabadiliko ya nguvu kati ya Mashariki na Magharibi.
Kiwango cha mabadiliko ni cha kihistoria: IMF inakadiria Asia kutoa 60% ya ukuaji wa dunia mwishoni mwa miaka ya 2020. Afrika inakuwa bara lenye idadi kubwa zaidi ya vijana duniani kufikia 2035 (kulingana na UN DESA). AI inaweza kuongeza thamani ya hadi USD trilioni 15 kwa uchumi wa dunia ifikapo 2030 (kulingana na PwC).
Majira ya dunia yamebadilika. Mwelekeo wa nguvu umebadilika. Jiometri ya uchumi imebadilika. Kizazi kinachotawala ni Gen Z—kizazi kinachoamua masoko, mitindo, siasa na teknolojia.
Swali si nani ni kiongozi bora—swali ni: ni nani anaendana na majira mapya ya dunia?
Katika Afrika, tunahitaji viongozi wanaoelewa: huu ni wakati wa uchumi wa data, si uchumi wa malalamiko; huu ni wakati wa viwanda vidogo vinavyoendeshwa na teknolojia, si viwanda vya karne ya 19; huu ni wakati wa mitaji ya vijana, si mitaji ya mikutano; huu ni wakati wa ubunifu wa Afrika kwa Afrika, si kunakili mifumo ya wageni;
huu ni wakati wa kizazi kinachokua na AI, fintech, blockchain, na utamaduni wa umeme wa dijitali. Hivyo tunajiuliza:Je, tunaandaa viongozi wa majira mapya? Tunaandaa mifumo ya majira mapya? Tunaandaa fikra za majira mapya? Kwa sababu dunia inavyokwenda, si kwamba Afrika haina viongozi—tunaweza kuwa hatuna viongozi wa majira haya mapya.
Uongozi leo si cheo—ni uwezo wa kusoma dunia kabla haijafika. Ni kusikia upepo wa majira yajayo kabla hayajapiga mlango. Ni kuongoza watu kwenye enzi ambayo hawajawahi kuiona, kama vile Julius Caesar alivyofanya Roma, Mandela alivyofanya Afrika Kusini, na Steve Jobs alivyofanya Silicon Valley. Kesho itahitaji viongozi wanaoweza kusimamia sera za AI, uchumi wa data, nguvu ya vijana, mitaji rahisi, ujenzi wa viwanda vidogo vya kisasa, mshikamano wa kijamii, na diplomasia mpya ya nguvu mseto.
Hawa ndiyo viongozi watakaoweza kutupeleka salama miaka 25, 50 na hata 100 ijayo. Kwa sababu uongozi ni kweli moja kuu: Siyo kuhusu uwezo wako leo—ni kuhusu majira ambayo dunia inaingia. Ukiyakosa, unakosa historia yote. Na Afrika iko kwenye lango la majira mapya kabisa.
Swali linabaki:Je, tutaliongoza, au tutaongozwa?
Kwa hisani ya Paul R.K. Mashauri
Comments